شاید برای شما نیز پیش آمده باشد که بخواهید با اجزای اصلی و تشکیل دهنده ساختار مو آشنا شوید. حتی این سوال که رشد مو از کجاست و چگونه صورت می‌پذیرد برای بسیاری افراد مبهم و البته جالب است. در این مبحث قصد داریم شما را با کراتین یکی از اصلی‌ترین ترکیبات ساختاری مو به طور کامل آشنا نماییم. با کلینیک آمیتیس همراه باشید.
کراتین چیست ؟
کراتین Keratin از خانواده پروتئین‌های ساختاری رشته‌ای است که به عنوان اسکلروپروتئین شناخته می‌شوند. کراتین نوعی پروتئین است که در مهره‌داران یافت می‌شود. این ماده اصلی سازه‌ایست که فلس، مو، ناخن، پر، شاخ، سم، پینه و لایه خارجی پوست در میان مهره‌داران را تشکیل می‌دهد. کراتین همچنین از سلول‌های اپیتلیال در برابر آسیب یا استرس محافظت می‌کند.
کراتین در آب و حلال‌های آلی به شدت نامحلول است. مونومرهای کراتین به صورت دسته‌ای جمع می‌شوند و رشته‌های میانی را تشکیل می‌دهند که سخت هستند و ضایعات اپیدرمی غیر معدنی سالم را در خزندگان، پرندگان، دوزیستان و پستانداران ایجاد می‌کنند.
کراتینه سازی بیش از حد در تقویت برخی از بافت‌ها مانند: شاخ گاو، کرگدن و استئودرما آرمادیلو نقش دارد. تنها ماده بیولوژیکی دیگر که به دلیل مقاومت تقریبی بافت کراتینه شده شناخته شده است، کیتین است. کراتین به دو شکل وجود دارد، اشکال ابتدایی و نرم در همه مهره‌داران و اشکال سخت‌تر مشتق شده فقط در بین ساوروپسیدها (خزندگان و پرندگان) یافت می‌شود. کراتین با هضم غذا مخالف است، به همین دلیل گربه‌ها موهای خود را دوباره جمع می‌کنند.
الیاف کراتین غنی از کراتینوسیت در لایه برانگیخته اپیدرم است. اینها پروتئین‌هایی هستند که تحت کراتینه سازی قرار گرفته‌اند. همچنین به طور کلی در سلول‌های اپیتلیال نیز وجود دارند. کراتین A در تمام مهره‌داران یافت می‌شود. آنها مو (از جمله پشم)، لایه خارجی پوست، شاخ، ناخن و سم پستانداران و الیاف مخاطی سم ماهی را تشکیل می‌دهند.
کراتین B از نوع سخت‌تر بوده که در همه خزندگان و پرندگان زنده یافت می‌شود. در چنگال‌ها، فلس‌ها و پنجه‌های خزندگان، در برخی از پوسته‌های خزندگان (مانند لاک پشت) و همچنین در پرها، منقارها و پنجه‌های پرندگان این نوع کراتین وجود دارد.
ساختار پروتئین شکل کراتین چیست ؟
فضای داخلی محدود به همین دلیل است که مارپیچ سه گانه کلاژن پروتئینی ساختاری که در پوست، غضروف و استخوان یافت می‌شود، دارای درصد بالایی از گلیسین نیز می‌باشد. پروتئین بافت همبند الاستین همچنین دارای درصد بالایی از گلیسین و آلانین است. فیبروئین ابریشم، بتا کراتین در نظر گرفته شده، ممکن است این دو را 75 تا 80٪ از کل، با 10 تا 15٪ سرین داشته باشد و بقیه دارای گروه‌های جانبی حجیم هستند. زنجیره‌ها ضد موازی هستند، با گرایش متغیر غلبه اسیدهای آمینه با گروه‌های جانبی کوچک و غیر واکنشی، مشخصه پروتئین‌های ساختاری است که بسته نزدیک به آنها مهم‌تر از ویژگی شیمیایی است.
ترکیبات کراتین چیست ؟
علاوه‌بر پیوندهای هیدروژنی درون و بین مولکولی، مشخصه کراتین‌ها وجود مقادیر زیادی از اسید آمینه سیستئین حاوی گوگرد مورد نیاز برای پل‌های دی سولفید است که از طریق اتصال متقابل ثابت و حرارتی، مقاومت و سختی بیشتری می‌دهد. تقریباً به همان روشی که پل‌های گوگردی غیر پروتئینی باعث تثبیت لاستیک جوشانده می‌شوند. موی انسان تقریباً حاوی 14٪ سیستئین است. بوهای تند سوزاندن مو و پوست به دلیل تشکیل ترکیبات فرار است. اتصال گسترده به دی سولفید به غیر از تعداد کمی از حلا ها به عنوان عوامل جدا کننده یا کاهنده، به عدم حلالیت کراتین‌ها کمک می‌کند.
کراتین‌های موی انعطاف پذیر و کشسان پل‌های دی سولفید بین حلقه‌ای کمتری نسبت به کراتین‌های موجود در ناخن‌ها، سم‌ها و ناخن‌های پستانداران (ساختارهای همولوگ) دارند که سخت‌تر و مشابه نمونه‌های دیگر آنها در سایر طبقات مهره داران است. موها و سایر کراتین‌ها از رشته‌های تک پروتئینی مارپیچ زخم شده با پیوند داخل زنجیرهای منظم تشکیل شده‌اند. خزندگان و پتی کراتین‌ها دارای ورق‌های پلیسه‌دار هستند که به هم تابیده شده و سپس توسط پل‌های دی سولفید تثبیت و سخت می‌شوند.
اشکال مختلف کراتین چیست ؟
کراتین‌ها را می‌توان به اشکال “سخت” و “نرم” یا “سیتوکراتین” و “سایر کراتین‌ها” تقسیم کرد. این مدل اکنون درست شناخته شده است.
الیاف کراتین الیاف میانی هستند. مانند همه الیاف واسطه، پروتئین‌های کراتین در مجموعه‌ای از مراحل مونتاژ، پلیمرهای الیافی را تشکیل می‌دهند که با دیمریزاسیون شروع می‌شود. دیمرها به تترامرها و اکتامرها مونتاژ می‌شوند.
نقش کراتین در ساختار و ترکیب مو چیست ؟
مو از فولیکول‌هایی واقع می‌شود که در محل اتصال لایه‌های عمیق درم و زیر پوست قرار دارند. فولیکول مو و پیاز مو یکی از اصلی‌ترین بخش‌ها برای رشد مو به شمار می‌آیند.
جریان خون توسط یک رگ کوچک تأمین می‌شود که از داخل ساقه مو عبور می‌کند، بنابراین کلیه عناصر حیاتی مورد نیاز برای سالم ماندن مانند اسیدهای آمینه، نمک‌های معدنی یا ویتامین‌ها را برای مو فراهم می‌کند.
ساقه مو توسط غدد احاطه شده است، مهم‌ترین آن غده سباسه است که سبوم تولید می‌کند و به عنوان روان کننده طبیعی مو عمل می‌کند.
در سطح پوست سر، منافذ عرق ایجاد شده توسط غدد عرق را تخلیه می‌کنند.
کراتین مشخصه اصلی در ساختار مو
مو از 95٪ کراتین تشکیل شده است، یک پروتئین الیافی، مارپیچی (به شکل مارپیچ) که بخشی از پوست و تمام ضمائم آن (موهای بدن، ناخن‌ها و غیره) را تشکیل می‌دهد.
کراتین توسط کراتینوسیت‌ها سنتز می‌شود و در آب نامحلول است، بنابراین نفوذناپذیری و محافظت از مو را ایجاد می‌کند.
حدود 18 اسید آمینه در مو یافت می‌شود مانند: پرولین، ترئونین، لوسین و آرژنین. کراتین به ویژه از نظر سیستئین (نوعی آمینو اسید سولفوریزه) غنی است که پیوندهای دی سولفید را بین مولکول‌ها ایجاد می‌کند و به کل ساختار استحکام و ثبات می‌بخشد.
ساختار مو را می‌توان به 3 قسمت جداگانه تقسیم کرد:
مدولا: داخلی‌ترین لایه مو، متشکل از یک ماده بی شکل، نرم و روغنی است
کوتیکول: یک لایه محافظ نازک خارجی است که حاوی قسمت مغذی مورد نیاز برای رشد مو است. بسیار کراتینه شده و از سلول‌ها تشکیل شده است. به شکل مقیاس‌هایی است که به صورت لایه لایه روی هم قرار گرفته‌اند، طول آنها حدود 60 میکرومتر و عرض آنها حدود 6 میکرومتر است.
قشر: یکی از اجزای اصلی مو، حاوی زنجیرهای طولانی کراتینه است که به مو قابلیت ارتجاعی، انعطاف‌پذیری و نرمی می‌دهد.
سلول‌های پوست با سیمان بین سلولی، غنی از لیپید و پروتئین به هم متصل می‌شود. هر سلول از بسته‌های دسته‌ای تشکیل شده است که در یک جهت قرار دارند.
طول مو: ماکروفیبریل‌هایی هستند که به نوبه خود حاوی پروتوفیبریل هستند.
نقش ملانوسیت‌ها و کراتینوسیت‌ها
پوست مو همچنین حاوی ملانین است. ملانین که توسط سلول‌های ویژه‌ای به نام ملانوسیت تولید می‌شود، ماده رنگی مسئول رنگ مو است.
ملانوسیت‌ها که در نزدیکی فولیکول مو قرار دارند، رنگدانه‌هایی را به سلول‌های کراتینوس موی جدید تزریق می‌کنند. این رنگ در طول چرخه مو، از پیدایش تا پایان هنگام ریزش مو، ادامه دارد.